Opening 29 April 2016 6pm
Praetoria, Pretoriastraat 38, 2600 Berchem, Antwerpen, Belgium
Open Sat / Sun 2 – 6pm from 30 April to 22 May 2016
Artist talk on Friday 6 May 2016 at 8:30pm
Het Institut Weich-Fehler für kritische Philosophie der Psychologie (1924 – 1952).
In 1924 richtten de filosofen Line Weich en Ulrich Fehler het Institut Weich-Fehler für kritische Philosophie der Psychologie op. Het onderzoeksprogramma van het Instituut wou een filosofisch tegengewicht vormen tegen de rationalisering en de verwetenschappelijking van de psychologie die zich toen begon te ontwikkelen. Het instituut nam zijn intrek in een leegstaande fabriek in Altenberg, een kleine gemeente ten zuiden van Dresden, tegen de grens met Tsjechië. Het instituut gebruikte zowel Duits als Engels als werktaal, en al snel verzamelde zich een internationale groep van sociale en humane wetenschappers rond Weich en Fehler. In de eerste jaren na de oprichting werkten ze samen een onderzoeksprogramma uit dat vermaard werd voor de alternatieve kijk op psychologie.
Volgens Weich en Fehler kan de mens gezien worden als een reflectieve geest ‘opgesloten’ in een natuurlijk lichaam. Als mens reflecteren we over onszelf en zijn we ook in staat om dingen te doen tegen onze natuur in, en daarom kan de mens ook beschouwd worden als een ‘eindtoestand’ in de evolutie. Daarbij komt ook nog dat onze mogelijkheden om ons betekenisvol uit te drukken ‘primitiever’ zijn dan onze capaciteiten voor reflectieve interpretatie. We kunnen elkaar nooit volledig begrijpen omdat we geen ‘toegang’ hebben tot de geest van de ander. Menselijke interactie en communicatie verloopt via metaforen en symbolen waarvan we nooit kunnen weten hoe de ander ze ‘aanvoelt’ en begrijpt. Daarom kunnen mensen ook niet in bepaalde typologieën ingedeeld worden maar zijn we allemaal unieke wezens. Weich en Fehler stelden dat de onvermijdelijke ambiguiteit waarmee elke omgang en communicatie tussen mensen gepaard gaat niet noodzakelijk een bron van onbehagen moet zijn, integendeel. Het respecteren van elkaars ‘onvermogen’ om rationeel en duidelijk te zijn over alles wat ons behaagt, opwindt, beangstigt, beklemt, verblijdt of ontroert maakt net een ‘esthetiek van de ambiguiteit’ mogelijk die als de ware zin van het (samen)leven kan beschouwd worden.
De sociale en humane wetenschappers van het Institut Weich-Fehler zagen het als hun taak om die visie op de mens en de samenleving filosofisch uit te werken, als tegengewicht tegen een psychologie die de mens reduceert tot een ééndimensionaal type en een instrument ten dienste van zelfgenoegzame politieke en economische macht. De wetenschappers begonnen echter in te zien dat hun argumenten geen weerklank vonden in de rest van de academische wereld, en de onzekerheid in verband met de kernideeën van het onderzoeksprogramma nam toe omdat ze ook nooit zeker waren dat ze elkaar goed begrepen. Net voor de tweede wereldoorlog beslisten Weich en Fehler dat de dingen radicaal anders moesten. Ze doekten het Instituut op en verhuisden met het gehele team naar Zwitserland. Ze namen hun intrek in de leegstaande gebouwen van een vroegere kunstacademie, aan de voet van de Aiguilles Rouges d’Arolla, met zicht op het Lac Des Dix . Daar, omringd door de bergen en afgesloten van de rest van de maatschappij, probeerden ze een nieuwe wending aan hun onderzoek te geven. De focus bleef filosofisch, maar ze begonnen te experimenteren via kunst.
Op een dag in september in 1952 ontspon er zich tijdens de gewone vergadering van de raad van bestuur andermaal een discussie over het voortbestaan van het instituut. De raad van bestuur pleitte nogmaals voor een definitieve heroriëntatie van het onderzoeksprogramma, meer in lijn met de algemene wetenschappelijke trend. In de Verenigde Staten was net de eerste versie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders gepubliceerd, en de raad wees erop dat het meer dan ooit het moment was om mee te dingen naar onderzoeksfondsen van commerciële sponsors en de overheid. Line Weich en Ulrich Fehler weigerden die dag opnieuw om in te gaan op de eis van de raad, en ze kondigden daarop het definitieve einde van het bestaan van het Institut für kritische Philosophie der Psychologie aan.
De wetenschappers trokken weg en de gebouwen werden al snel daarna ontruimd. Line Weich en Ulrich Fehler namen elk een deel van de bibliotheek en de duizenden onderzoeksartefacten mee, en de rest raakte verspreid en grotendeels verloren. Ulrich Fehler keerde terug naar zijn geboortestad Berlijn, hield zich bezig met schrijven en overleed in 1961. Line Weich trok op uitnodiging van New York University naar de Verenigde Staten om er een leerstoel in de filosofie op te nemen. Ze overleed daar in 1972. De onderzoeker F.K.A. Fritzsch was net als de meeste van zijn collega’s gefrustreerd en verbitterd door de gang van zaken en nam zijn collectie schilderijen niet mee bij zijn verhuis naar Poitiers. In ons onderzoek naar de geschiedenis van het instituut trachten we ook zo veel mogelijk originele onderzoeksartefacten terug te vinden, en we konden de schilderijen van Fritzsch terugvinden in de stockageruimte van een veilinghuis in Montreux. Ze worden in deze tentoonstelling voor de eerste maal getoond, samen met een selectie onderzoeksartefacten uit de collectie van Line Weich en Ulrich Fehler.
Gaston Meskens, Kris Gevers, 29 April 2016
